Op 14 november vond het tweede webinar plaats in een reeks van drie webinars rond het thema energiearmoedebestrijding, georganiseerd door LEA. Dit keer stond de witgoedregeling centraal als instrument in de strijd tegen energiearmoede. Tijdens het webinar deelden Joke Kok (projectleider Warm Thuis Zwolle), Vivian Siebering (adviseur Arnhemse aanpak energiearmoede) en Marije Ruysch-Koster (directeur Energiebank regio Arnhem en regiocoördinator LEA) hun inzichten en ervaringen. Olaf Heinen, adviseur energietransitie, leidde het gesprek.
Het webinar is hier terug te kijken, maar in dit artikel lichten we enkele belangrijke thema’s en inzichten uit. Onderaan staan ook de vragen die in de chat werden gesteld met antwoorden.
Meer dan alleen nieuwe apparaten
Witgoedregelingen moeten worden gezien als meer dan alleen het vervangen van energie-intensieve apparaten. In Arnhem wordt de regeling gekoppeld aan een intensief energiecoachtraject, waarbij coaches gemiddeld 3 tot 6 keer langskomen. Tijdens deze bezoeken meten ze apparaten door, beoordelen ze welke apparaten aan vervanging toe zijn en ondersteunen ze bewoners bij het verduurzamen van hun gedrag. Vivian benadrukte dat deze aanpak vertrouwen opbouwt en helpt bij structurele gedragsverandering: “Een coach komt niet alleen binnen om iets te vervangen, maar werkt met bewoners samen aan blijvende oplossingen.”
Bewonersreis Zwolle
Zwolle kiest voor snelheid en eenvoud, zodat bewoners in crisissituaties snel toegang hebben tot een nieuw apparaat. Joke erkende dat de nadruk op snelheid ook nadelen heeft. Het blijft vaak bij één bezoek van de coach. Heel af en toe komt de coach nog een keer terug als daar behoefte aan blijkt, maar met meer nazorgmomenten zouden bewoners effectiever begeleid kunnen worden naar duurzame verandering.
Samenwerking en flexibiliteit als sleutel tot succes
Zowel in Arnhem als Zwolle speelt samenwerking met lokale partners een cruciale rol. In Arnhem draait de aanpak om drie pijlers: de energiecoach, de buurtklusser en de wijkregisseur met opbouwwerker. Het draait om de koppeling naar het sociale domein, het sociale weefsel in de wijken. Samen bepalen zij welke acties nodig zijn in een wijk, waarbij andere partners zoals woningbouwverenigingen en sociale wijkteams worden betrokken. Vivian benadrukte dat dit ‘geleende vertrouwen’ van bestaande netwerken helpt om kwetsbare bewoners laagdrempelig te bereiken. Vooral het thema energie werkt goed, omdat het minder stigmatiserend is dan bijvoorbeeld schuldhulpverlening.
In Zwolle werkt Warm Thuis met een breed lokaal netwerk, waarin vrijwilligers en organisaties zoals woningcorporaties en sociale teams zijn vertegenwoordigd. Deze samenwerking zorgt voor een laagdrempelige aanpak en snelle toegang tot hulp. Joke benadrukte dat dit netwerk cruciaal is om bewoners snel en effectief te ondersteunen.
Betrokken stakeholders in Arnhem
Praktische uitvoering: van vouchers tot snelle levering
De praktische uitvoering van witgoedregelingen verschilt per stad. In Zwolle wordt de uitvoering uitbesteed aan Warm Thuis. Dit betekent dat bewoners direct een apparaat krijgen toegewezen. Joke lichtte toe dat deze pragmatische benadering snelheid en eenvoud waarborgt, maar bewoners soms het gevoel geeft dat een apparaat niet echt van hen is. Ze gaf aan dat meer autonomie een waardevolle toevoeging kan zijn.
In Arnhem maakt de Energiebank gebruik van een voucherregeling. Deze vouchers geven bewoners de vrijheid om zelf een apparaat te kiezen bij een lokale leverancier. Marije benadrukte het belang van deze aanpak: “Het werkt drempelverlagend wanneer ze zelf een apparaat mogen uitkiezen. Dat stimuleert bewuste keuzes.”
Betrokken stakeholders in Zwolle
Juridische en organisatorische keuzes
In Zwolle wordt de uitvoering uitbesteed aan Warm Thuis, waardoor aanbestedingsregels konden worden omzeild en de regeling flexibel bleef. Joke benadrukte het belang van korte lijnen en steun vanuit het gemeentebestuur, zodat snelheid en een praktische aanpak centraal staan.
In Arnhem werd gekozen voor een subsidieregeling waarin de witgoedvervanging juridisch is vastgelegd. Vivian gaf aan dat dit duidelijke kaders biedt, maar ook beperkingen oplegt: “Achteraf had ik de regeling liever simpeler ingericht om sneller te kunnen schakelen.” Tegelijkertijd biedt de Arnhemse aanpak voordelen, zoals meer ruimte voor energiecoaches om maatwerk te leveren en duurzaamheid te bevorderen.
Witgoedregelingen als onderdeel van structurele verandering
Beide steden zijn het erover eens dat witgoedregelingen onderdeel moeten zijn van een bredere aanpak. Marije benadrukte dat een integrale aanpak essentieel is: “Door witgoedregelingen te koppelen aan trajecten zoals energiecoaching kunnen gemeenten een blijvende impact maken.” De SPUK-gelden, beschikbaar tot 2027, bieden een unieke kans om deze aanpak verder te versterken en structurele verandering te realiseren.
Belangrijkste vragen die in de chat werden gesteld.
Tijdens het webinar zijn er verschillende vragen gesteld via de chat. Sommige van deze vragen werden al tijdens het webinar zelf beantwoord, maar hieronder hebben we ze met de bijbehorende antwoorden op een rij gezet:
Vraag: Wat zijn de criteria om witgoed te vervangen?
De criteria verschillen. Zwolle hanteert een grens van 15 jaar, Arnhem van 12 jaar. Coaches in Arnhem meten het energieverbruik van apparaten om de winst te bepalen.
Vraag: Kan witgoed dat jonger is dan die grens toch worden vervangen?
Ja, in Zwolle en Arnhem wordt maatwerk toegepast. Jongere apparaten kunnen in specifieke gevallen, zoals een urgente situatie, toch worden vervangen.
Vraag: Is er een regeling voor mensen onder de armoedegrens om nieuw witgoed te krijgen als hun oude apparaat kapot is?
In veel gemeenten biedt de bijzondere bijstand deze mogelijkheid. In Arnhem is deze regeling onlangs ‘verduurzaamd’, zodat inwoners een energiezuinig apparaat kunnen krijgen, en niet een goedkoper, energieslurpender apparaat. Als de energiearmoede SPUK gelden er niet meer zijn, zou het fijn zijn als binnen de bijzondere bijstand ook energieslurpende apparaten vervangen zouden mogen worden. Dat kan nu niet, omdat de bijzondere bijstand met een noodzakelijkheidsprincipe werkt. Voor inwoners zou het fijn zijn als een energieslurper daar ook onder mag vallen
Vraag: Grote maatregelen gelden vermoedelijk alleen voor koopwoningen?
Dat klopt grotendeels. Vaak richten maatregelen voor huurders zich vooral op kleine ingrepen en coachingstrajecten. Grote maatregelen, zoals isolatie, zijn meestal alleen beschikbaar voor koopwoningen.
Vraag: Verschillen de inkomens- en vermogensgrenzen per gemeente?
Ja, deze grenzen verschillen per gemeente. Sommige gemeenten, zoals Arnhem, werken met inkomenspassen zoals de Gelrepas, terwijl andere gemeenten, zoals Zwolle, gebruikmaken van lijsten van energietoeslagontvangers. Dit kan per gemeente variëren
Vraag: Hoe zorg je voor voldoende aanmeldingen voor een coachingstraject?
Arnhem maakt gebruik van vertrouwde personen of plekken in de wijk. Het werkt beter als zij de afzender zijn in plaats van de gemeente of de Energiebank zelf. Ook in Zwolle worden bewoners bereikt via buurtinitiatieven, appgroepen en buurthuizen, wat zorgt voor een persoonlijke benadering. In Arnhem werkt we ook met brieven met de boodschap “witgoed op = op”. Dit leidde tot honderden aanmeldingen.
Vraag: Hoe zet je een witgoedregeling op?
Deze vraag werd in het webinar zelf uitgebreid behandeld. In Zwolle is dit uitbesteed aan Warm Thuis, wat de regeling flexibel houdt en aanbestedingen voorkomt. Arnhem integreert de regeling in een breder energiecoachtraject, waarbij het vervangen van witgoed onderdeel is van de begeleiding.
Vraag: Worden er trainingen georganiseerd voor energiecoaches over witgoedregelingen?
Ja, in beide steden krijgen energiecoaches trainingen over witgoedvervanging, energiebesparing en het signaleren van armoede.
Vraag: Kunnen zonnepanelen een mogelijkheid zijn binnen deze regelingen?
Zonnepanelen zijn soms mogelijk, maar het verlagen van energieverbruik krijgt vaak prioriteit boven energieopwekking.
Vraag: Hoeveel witgoed is er inmiddels vervangen in Zwolle en Arnhem?
In Arnhem zijn 888 apparaten vervangen en in Zwolle 1.035.
Vraag: Hoe komen jullie aan zoveel vrijwillige coaches?
In Arnhem werkt 40% van de 120 coaches als vrijwilliger, geworven via lokale netwerken. De rest is zzp’er en 3 zijn er in loondienst. Zwolle werkt samen met 15 buurtinitiatieven, die meer dan 50 coaches hebben opgeleverd. Meer hierover werd besproken in het eerste webinar.
Vraag: Wat zijn de voordelen van werken met lokale partijen?
Lokale partijen bieden korte lijnen en maatwerk en kennen de wijken en bewoners beter. Ze versterken vertrouwen en bouwen relaties op die blijvend zijn, wat essentieel is voor langdurige impact. Deze aanpak vergroot niet alleen de sociale cohesie, maar maakt ook gerichte ondersteuning mogelijk dankzij hun bekendheid en netwerk in de wijk.
Vraag: Waarom is er geen landelijke aanpak voor witgoed, bijvoorbeeld via een netwerk zoals Mediamarkt?
Zie ook het antwoord op de vorige vraag. Een lokale aanpak biedt meer maatwerk en versterkt lokale netwerken. Zo blijft witgoed onderdeel van coachingstrajecten, wat ook gedragsverandering en sociale ondersteuning bevordert. Bovendien steun je zo ook lokale ondernemers waarmee je ook die vertrouwensband verder vergroot. Omdat ook bijverkoop zoals verzekeringen en dergelijke zou moeten worden voorkomen, is het prettiger om samen te werken met lokale witgoedleveranciers.
Vier kenmerken van een succesvolle aanpak
Met deze serie webinars wil LEA gemeenten ondersteunen en inspireren om energiearmoede structureel aan te pakken. Gemeenten die andere vragen hebben, meer willen weten of ondersteuning zoeken, kunnen contact opnemen via info@wijzijnlea.nl.
Bekijk hier ook de webinars Effectief inzetten van SPUK-armoedegelden en vervolgfinanciering en Ontzorgen van kwetsbare woningeigenaren bij verduurzaming van woningen
