Op 21 november vond het derde en laatste webinar plaats in een reeks van drie over energiearmoedebestrijding, georganiseerd door LEA. Dit keer stond de aanpak voor kwetsbare huiseigenaren centraal: hoe kunnen zij volledig worden ontzorgd bij woningverduurzaming? Sprekers waren Janet van Wegen (projectleider energiearmoede en Nationaal Isolatie Programma, gemeente Apeldoorn), Floriske van Geest (directeur energiecoöperatie deA in Apeldoorn) en Karlijn Arkesteijn (landelijk coördinator LEA). Olaf Heinen, adviseur energietransitie, leidde het gesprek.
Het webinar is hier terug te kijken, en in dit artikel belichten we de belangrijkste inzichten en uitdagingen. Onderaan staan ook de vragen uit de chat beantwoord.
Huiseigenaren als unieke doelgroep
Kwetsbare huiseigenaren vormen een specifieke en vaak onderbelichte doelgroep binnen de aanpak van energiearmoede. Anders dan huurders, die vaak via woningcorporaties bereikt kunnen worden, hebben woningeigenaren zelf de verantwoordelijkheid over hun woning. Dit brengt extra uitdagingen met zich mee. Veel eigenaren wonen al jarenlang in hun huis, maar door financiële beperkingen of een gebrek aan kennis is er vaak sprake van achterstallig onderhoud. Denk aan verouderde kozijnen, enkel glas of slecht geïsoleerde daken. Daarbij zijn huiseigenaren vaak minder goed verbonden met hulpnetwerken dan huurders, wat het lastiger maakt om hen te bereiken en te activeren.
Daarnaast ervaren eigenaren andere drempels dan huurders. Het aanvragen van offertes, het inschatten van kosten en het combineren van subsidies vragen om een flinke dosis organisatorische en financiële vaardigheden. Deze drempels worden vaak versterkt door onzekerheid over het proces: bij wie vraag je een offerte op, welke bedrijven zijn betrouwbaar en hoe weet je zeker dat je de juiste maatregelen kiest? Karlijn benadrukte dat het wegnemen van deze obstakels cruciaal is om huiseigenaren te ondersteunen. Het traject begint met vertrouwen opbouwen en gaat door tot het volledig ontzorgen van de bewoners.
Van fragmentatie naar integratie: de Apeldoornse aanpak
De gemeente Apeldoorn heeft samen met energiecoöperatie deA een geïntegreerde aanpak ontwikkeld om huiseigenaren volledig te ontzorgen. Waar veel gemeenten losse regelingen aanbieden voor huurders en eigenaren, heeft Apeldoorn ervoor gekozen om subsidies zoals SPUK- en NIP-gelden te bundelen in één proces. Janet lichtte toe dat deze keuze bewust is gemaakt om fragmentatie te voorkomen en bewoners zoveel mogelijk te ontzorgen. Dankzij deze bundeling is er voor alle eigenaren van woningen tot een WOZ-waarde van €429.300, die voldoen aan de energielabeleisen of ten minste twee slecht geïsoleerde delen hebben, subsidie beschikbaar. Afhankelijk van de situatie kunnen eigenaren in aanmerking komen voor bedragen variërend van €1.000 tot €6.000 (exclusief ISDE). Tijdens het invullen van de eenvoudige subsidiecheck zien inwoners direct of en voor hoeveel subsidie zij in aanmerking komen. Huiseigenaren hoeven daardoor slechts één keer een aanvraag te doen, waarna ze door energiecoaches worden begeleid
Deze aanpak heeft grote voordelen. De energiecoaches begeleiden bewoners vanaf het eerste gesprek tot en met de uitvoering van maatregelen. Samen met de bewoners maken zij een verduurzamingsplan, waarin niet alleen technische maatregelen maar ook financiële oplossingen worden besproken. De gemeente neemt bovendien veel administratieve lasten over, zoals het aanvragen van subsidies, het rechtstreeks betalen van de isolatiebedrijven en het voorfinancieren van ISDE subsidie. Dit verlaagt de drempel voor bewoners aanzienlijk en voorkomt dat trajecten stilvallen door praktische obstakels, zoals een keuze maken voor de juiste leverancier, of het zelf niet kunnen voorschieten van de kosten
Alle ‘losse eindjes’ waarbij wordt ontzorgd
Vertrouwen en maatwerk als succesfactoren
De sleutel tot succes in Apeldoorn ligt in de lokale aanpak en het persoonlijke contact. Voor bewoners is de drempel om hulp te vragen vaak groot; huiseigenaren zijn meestal niet gewend om ondersteuning te vragen of te ontvangen. Dit vraagt om een zorgvuldig ingericht proces, waarbij het belangrijk is te voorkomen dat een zelfbedieningsmechanisme aan de voorkant alleen zelfredzame mensen bereikt. Een dergelijke aanpak kan juist degenen voor wie de regeling bedoeld is, afschrikken. In Apeldoorn wordt dit ondervangen door bewoners actief te ondersteunen bij hun aanvraag, zonder het gebruik van losse tools die een drempel kunnen vormen. Energiecoaches nemen het traject snel op en fungeren als vast aanspreekpunt voor de bewoners, wat vertrouwen en continuïteit waarborgt. Zij zijn vaak ervaren vrijwilligers met een sociale drijfveer en hebben kennis van zowel technische als sociale aspecten. Door een vertrouwensband op te bouwen, weten zij bewoners te activeren en langdurig te ondersteunen. Deze aanpak vraagt om een proactieve aanpak, waarin bewoners stap voor stap worden begeleid en waarin de regie zoveel mogelijk bij hen blijft.
Een ander belangrijk aspect is de intensieve samenwerking met lokale bedrijven. Energiecoöperatie deA heeft een netwerk van regionale leveranciers opgebouwd, wat zorgt voor korte lijnen en transparantie. Dit netwerk biedt niet alleen garanties voor kwaliteit, maar helpt ook bij het oplossen van praktische problemen, zoals een tekort aan vakmensen of materialen. Door de samenwerking met lokale partners blijft bovendien kennis behouden voor toekomstige projecten.
Blik op de toekomst: duurzame resultaten en sociale cohesie
Het verduurzamen van woningen van kwetsbare huiseigenaren gaat verder dan het uitvoeren van technische maatregelen. Het draagt bij aan sociale cohesie, omdat bewoners worden betrokken bij hun buurt en ervaringen delen met anderen. Dit versterkt niet alleen het draagvlak voor verduurzaming en de energietransitie, maar zorgt er ook voor dat bewoners na afloop van het traject beter in staat zijn om zelf stappen te zetten.
Karlijn benadrukte dat een lange-termijnperspectief essentieel is. Het gaat niet alleen om het verlagen van de energierekening, maar ook om het vergroten van bestaanszekerheid en zelfredzaamheid. Trajecten zoals in Apeldoorn tonen aan dat een structurele aanpak, waarin vertrouwen en samenwerking centraal staan, nodig is om blijvende impact te realiseren in de strijd tegen energiearmoede.
Belangrijkste vragen die in de chat werden gesteld.
Tijdens het webinar zijn er verschillende vragen gesteld via de chat. Sommige van deze vragen werden al tijdens het webinar zelf beantwoord, maar hieronder hebben we ze met de bijbehorende antwoorden op een rij gezet
Vraag: Vanuit welke afdeling of hoek komen de sprekers aan tafel?
Energiecoöperatie deA en Gemeente Apeldoorn benaderen energiearmoede vanuit de duurzaamheidshoek. Binnen gemeenten zijn vaak verschillende afdelingen betrokken, zoals het fysieke domein, sociale domein en werkgelegenheid. Daarnaast zijn er ook diverse organisaties actief, zoals energiecoöperaties, sociaal-maatschappelijk werk, FIXbrigades en gebedshuizen. LEA moedigt juist aan dat al deze domeinen en organisaties elkaar opzoeken en aanvullen om samen een integrale aanpak te realiseren.
Vraag: Hoe kan een gemeente huishoudens in kaart brengen?
Dit verschilt per gemeente en hangt af van de criteria die worden gehanteerd voor hulp aan huishoudens met een eigen woning. Veelal wordt gebruik gemaakt van een combinatie van data, zoals energielabels (vaak D of slechter), WOZ-waarden onder het gemiddelde of inkomensgrenzen. Deze inkomensgrenzen verschillen per gemeente. In Apeldoorn is gekozen voor een grens tot 150% van het sociaal minimum, waardoor ook werkende inwoners met een lager inkomen worden bereikt, een groep die bij andere regelingen vaak buiten de boot valt. Door het invullen van een eenvoudige subsidiecheck zien inwoners direct of, en voor welk bedrag, zij in aanmerking komen. De inkomenstoets wordt door de gemeente zelf uitgevoerd en is bewust toegankelijk gemaakt om drempels weg te nemen.
Hoewel data een belangrijke basis vormt, is het niet voldoende om alle huishoudens te bereiken. Vertrouwen speelt een cruciale rol. Lokale organisaties, zoals energiecoöperaties, maatschappelijke werkers of buurtinitiatieven, hebben vaak al een band met de doelgroep en weten waar de problemen spelen. Deze persoonlijke aanpak helpt om huishoudens te bereiken die anders moeilijk in beeld komen.
In het webinar wordt ook gesproken over een witgoedregeling. Ons tweede webinar ging daar over en is hier terug te zien.
Ook werd een DAEB genoemd die hier wordt uitgelegd. Dit is één van de mogelijkheden om de samenwerking tussen gemeente en initiatief vorm te geven. Ook bij de keuze voor de beste vorm in een specifieke situatie kan LEA ondersteunen.
De handreiking Inschakelen Klusdiensten over andere manieren van aanbesteden of alternatieven daarvoor staat hier.
Met deze serie webinars wil LEA gemeenten ondersteunen en inspireren om energiearmoede structureel aan te pakken. Gemeenten die specifieke vragen hebben, meer willen weten of ondersteuning zoeken van bijvoorbeeld onze regiocoördinatoren, kunnen contact opnemen via info@wijzijnlea.nl.
Bekijk hier ook de webinars Effectief inzetten van SPUK-armoedegelden en vervolgfinanciering en Witgoedregelingen voor kwetsbare huishoudens – van juridische kaders tot lokale impact
