Als gemeentes klusdiensten, zoals bijvoorbeeld energiehulpen en coaches, inschakelen tegen energiearmoede, gaan ze er vaak automatisch van uit dat ze moeten aanbesteden, ook wanneer dit niet strikt noodzakelijk is. Dit misverstand kan ertoe leiden dat waardevolle lokale initiatieven buiten beeld blijven. Om gemeenteambtenaren te helpen beter geïnformeerde beslissingen te nemen en alternatieven voor aanbesteden te verkennen, heeft de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) in samenwerking met PIANOo en Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW) de Handreiking Inschakelen Klusdiensten ontwikkeld. Deze handreiking biedt gemeenten en beleidsmakers informatie om te bepalen wanneer traditioneel aanbesteden noodzakelijk is en wanneer maatschappelijk aanbesteden of alternatieve routes beter passen. De handreiking kan ook voor lokale initiatieven nuttig zijn om hen te helpen beter zichtbaar te worden en een grotere kans te maken bij aanbestedingen.
René Schellekens, werkzaam bij de RVO, is een van de initiatiefnemers achter deze handreiking. In dit interview legt hij uit waarom deze handreiking zo belangrijk is, welke impact deze kan hebben, en hoe het zowel gemeenten als lokale initiatieven kan ondersteunen.
Waarom is deze handreiking nodig?
“Bij gemeenten ontbreekt soms de kennis over wanneer het noodzakelijk is om aan te besteden en wanneer alternatieve routes mogelijk zijn. Dit kan ertoe leiden dat lokale initiatieven die al succesvol bezig zijn soms buiten beeld blijven ten opzichte van andere aanbieders die beter bekend zijn met aanbestedingen. Met deze handreiking willen we gemeentes inzicht geven om beter te beoordelen wanneer traditioneel of maatschappelijk aanbesteden nodig is en om alternatieve routes te overwegen. De handreiking bevat bijvoorbeeld concrete voorbeelden van succesvolle samenwerkingen tussen gemeentes en lokale partijen zonder formele aanbesteding. Het doel is om andere gemeentes te inspireren en hen te laten zien dat er ook alternatieven zijn naast aanbesteden, waardoor je kleinere partijen met minder aanbestedingskennis de kans biedt om mee te doen.”
De handreiking is vooral gericht op gemeenten. Hoe kan de handreiking nuttig zijn voor lokale maatschappelijke initiatieven zelf?
“Veel lokale initiatieven hebben moeite met aanbesteden vanwege het gebrek aan ervaring met de complexe regels en procedures. Hierdoor zien ze vaak af van deelname, wat jammer is, omdat ze zo de kans missen om hun waardevolle projecten te realiseren of onder de aandacht te brengen. Hoewel de handreiking primair gericht is op gemeenten, kan het lokale initiatieven een overzicht bieden van mogelijke samenwerkingsvormen. Door inzicht te krijgen in deze vormen, kunnen initiatieven de gemeente wijzen op alternatieve manieren van samenwerking naast aanbesteden, waardoor ze beter voorbereid kunnen deelnemen en hun effectiviteit en zichtbaarheid kunnen vergroten.”
Hoe kunnen volgens jou lokale initiatieven bijdragen aan de bestrijding van energiearmoede?
“Energiearmoede raakt veel huishoudens. Deze groep is erg lastig te bereiken en vergt echt mens- en maatwerk. Het opbouwen van vertrouwen is daarbij cruciaal. Lokale, sociaal maatschappelijke initiatieven, zoals klusdiensten en energiecoaches, hebben een sterke band met de gemeenschap en kunnen niet alleen duurzame relaties opbouwen, maar ook structureel bijdragen aan blijvende oplossingen. Vaak zijn het ook mensen uit de wijk zelf.”
Kortom: voor een succesvolle aanpak van energiearmoede zijn de juiste vaardigheden voor het eerste gesprek, sensitiviteit voor eventuele andere problemen en het investeren in een goed contact voor de lange termijn van cruciaal belang. Bij het inschakelen van energieklusdiensten is het van belang op deze‘sociale vaardigheden’ te selecteren. (uit: Handreiking energieklusdiensten inschakelen)
Welke rol speelt samenwerking in het succes van energiearmoedebestrijding?
“Samenwerking is essentieel, juist als het gaat om complexe uitdagingen zoals de energietransitie en armoedebestrijding. Gemeentes, woningcorporaties, en lokale initiatieven moeten hun krachten bundelen om duurzame en sociale doelen te realiseren. Waar deze samenwerking goed verloopt, zien we veel betere resultaten, omdat lokale initiatieven vaak beter op de hoogte zijn van de specifieke behoeften en omstandigheden in hun gemeenschap.”
Welke alternatieven voor aanbesteden worden in de handreiking besproken?
“Een voorbeeld is het Open House-model. Dit biedt gemeenten de mogelijkheid om binnen bepaalde voorwaarden aanbieders toe te laten tot een systeem, zonder dat er sprake is van een formele aanbestedingsprocedure. Hierdoor kunnen aanbieders tijdens de looptijd toetreden en hun diensten aanbieden, terwijl de cliënten zelf de keuze maken uit de beschikbare aanbieders. Ook wordt inbesteden besproken, waarbij de gemeente ervoor kiest om zelf de uitvoering van bepaalde taken op zich te nemen of uit te laten voeren door een interne afdeling. Daarnaast bespreken we in de handreiking andere methoden, zoals het inzetten van subsidies of het nemen van een raadsbesluit om een specifieke partij te ondersteunen, zoals een welzijnsorganisatie. Deze alternatieven geven gemeentes meer flexibiliteit en zorgen ervoor dat waardevolle lokale initiatieven niet onnodig worden uitgesloten.”
Wat is de rol van PIANOo in deze handreiking?
“PIANOo heeft meerdere keren meegelezen en geadviseerd over de juridische aspecten in de handleiding. We hebben hen heel bewust betrokken om ervoor te zorgen dat de inhoud van de handreiking goed gevalideerd is. PIANOo is dé kennisinstelling op het gebied van aanbesteden en hun betrokkenheid geeft extra zekerheid dat wat er in de handreiking staat, betrouwbaar en toepasbaar is. Dit was essentieel om niet alleen de technische, maar ook de maatschappelijke aspecten van aanbesteding goed te kunnen belichten.”
Wat hoop je te bereiken met de handreiking?
“Dat gemeenten beter begrijpen wanneer aanbesteden echt nodig is en wanneer er ruimte is voor alternatieven. En het zou mooi zijn als lokale initiatieven hierdoor hun weg beter weten te vinden in situaties waar wordt aanbesteed. Het gaat erom dat we gezamenlijk oplossingen vinden die werken voor de specifieke context van een gemeente of buurt. Ik hoop dat deze handreiking bijdraagt aan een meer pragmatische benadering, waarbij we niet onnodig vastzitten aan procedures die niet altijd passend zijn.”
De volledige handreiking is te vinden op de website van NPLW.
